Türkiye UNESCO Dünya Kültür Miras Listesi hazinelerini bu yazıda tek tek inceleyeceğiz. UNESCO listesinde Türkiye’de yer alan toplam 18 yeri (16’sı kültürel , 2’si karma alan) tanıtmaya geçelim.

Listeyi aşağıdan görebilirsiniz. Yazının devamında Listedeki her bir kültürel miras hakkında bilgi vereceğim.

• 1. Divriği Ulu Camii ve Darüşşifası (Sivas) 1985 
• 2. İstanbul’un Tarihi Alanları (İstanbul) 1985 
• 3. Göreme Millî Parkı ve Kapadokya (Nevşehir) 1985
• 4. Hattuşa: Hitit Başkenti (Çorum) 1986 
• 5. Nemrut Dağı (Adıyaman) 1987 
• 6. Hieropolis-Pamukkale (Denizli) 1988 (Karma Miras Alanı) 
• 7. Xanthos-Letoon (Antalya-Muğla) 1988 
• 8. Safranbolu Şehri (Karabük) 1994 
• 9. Truva Arkeolojik Alanı (Çanakkale) 1998 
• 10. Edirne Selimiye Camii ve Külliyesi (Edirne) 2011 
• 11. Çatalhöyük Neolitik Alanı (Konya) 2012 
• 12. Bursa ve Cumalıkızık: Osmanlı İmparatorluğunun Doğuşu 2014 
• 13. Bergama Çok Katmanlı Kültürel Peyzaj Alanı (İzmir) 2014 
• 14. Diyarbakır Kalesi ve Hevsel Bahçeleri Kültürel Peyzajı 2015 
• 15. Efes (İzmir) 2015 
• 16. Ani Arkeolojik Alanı (Kars) 2016 
• 17. Aphrodisias (Aydın) 2017 
• 18. Göbekli Tepe (Şanlıurfa) 2018

UNESCO Nedir ? UNESCO Ne yapar ?

Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Örgütü ya da kısaca UNESCO, Birleşmiş Milletler’in özel bir kurumu olarak 1946 yılında kurulmuştur. Bu kurumun yasası 1945 yılı Kasım ayında Londra’da 44 ülkenin temsilcilerinin katıldıkları toplantıda kabul edilmiştir.

Türkiye, 1972’de imzalanan Dünya Kültürel ve Doğal Mirasının Korunmasına Dair Sözleşme’ye 1983’te taraf oldu.

UNESCO Dünya Kültür Miras Listesi

Burada yapılan liste UNESCO Dünya Kültür Miras Listesi’ne en son girenden ilk girene doğru olacaktır. Parantez için yazılan tarih listeye girme tarihidir.

1 – Göbeklitepe (2018)

Göbeklitepe , Şanlıurfa il merkezinin 22 km kuzeydoğusunda,Örencik Köyü yakınlarında yer alan dünyanın bilinen en eski kült yapılar topluluğudur.

Bu yapıların ortak özelliği, T biçimindeki 10-12 dikilitaş yuvarlak planda dizilmiş, araları taş duvarla örülmüştür. Bu yapının merkezinde daha yüksek boyda iki dikilitaş karşılıklı olarak yerleştirilmiştir. Bu dikilitaşların çoğu üzerinde insan, el ve kol, çeşitli hayvan ve soyut semboller, kabartılarak veya oyularak betimlenmiştir.

Bütün bunlar ve kazılarda ortaya çıkarılan anıtsal mimari, Göbeklitepe’yi eşsiz ve özel yapmaktadır. Bu bağlamda UNESCO tarafından 2011’de Dünya Mirası geçici listesine alındı ve 2018’de kalıcı listeye girmiştir.

2 – Afrodisias (2017)

 Tanrıça Afrodit’e adanmış birçok eski çağ kentinin ortak adı. Afrodisyas (ya da Afrodisias) adlı kentlerin en ünlüsü, Anadolu’nun güneybatısında, eski Karia bölgesinde, günümüzde Aydın’ın Karacasu ilçesine bağlı Geyre mahallesinin bulunduğu yerdeydi.

2009’da UNESCO tarafından Dünya Mirası Geçici Listesi’ne dâhil edilen Afrodisias, 2017’de ise Dünya Mirası olarak tescil edildi.

İki ögesi vardır:

• 1) Afrodisias Antik Kenti,
• 2) Eski Mermer Ocakları

3 – Ani Antik Kenti (2016)

Listede benim de gezme fırsatı bulduğum Ani Antik Kenti.  Kars şehrinin güneydoğusunda, il merkezine 42 km uzaklıkta, Arpaçay boyunda bulunuyor.

961-1045 yılları arasında Pakraduni Hanedanlığı’ndan Ermeni hükümdarlarının başkenti olmuştur. 11. ila 12. yüzyıla ait bazı İslam mimarisi eserlerini de barındırır. 2012’de UNESCO tarafından Dünya Mirası Geçici Listesi’ne dahil edilen Ani, 2016’da ise Dünya Mirası olarak tescil edildi.

4 – Efes (2015)

İzmir ilinin Selçuk ilçesi sınırları içerisinde bulunan, daha sonra önemli bir Roma kenti olan antik bir Yunan kentiydi. 

Klasik Yunan döneminde İyonya’nın on iki şehrinden biriydi. Kuruluşu Cilalı Taş Devri MÖ 6000 yıllarına dayanır.

1994’te UNESCO tarafından Dünya Mirası Geçici Listesi’ne dahil edilen Efes, 2015’te ise Dünya Mirası olarak tescil edildi.

Dört ögesi vardır:

• 1) Çukuriçi Höyüğü,
• 2) Efes Antik Kenti,
• 3) Ayasuluk Tepesi, Artemis Tapınağı ve Orta Çağ Yerleşimi, 4) Meryem Ana Evi

Efes gibi bir çok antik kenti ve müzeyi online gezmek isterseniz tıklayınız.

5 – Diyarbakır Kalesi ve Hevsel Bahçeleri Kültürel Peyzaj Alanı (2015)

2015 yılında Almanya Bonn’da düzenlenen Dünya Miras Komitesi 39. Dönem Toplantısı’nda listeye dahil edilmişlerdir.

Diyarbakır Kalesi, Surları ve Burçları, bölgede hüküm süren medeniyetlerin, kültürlerin ve dönemin ihtiyaçları doğrultusunda şekillenerek, özgünlüğünü ve 7 bin yıllık tarihsel varlığını halen sürdüren orijinal ve özgün kültür varlıkları olarak yaşamakta, dünya tarihi için önemli bir evrensel miras özelliğini korumaktadır.

Hevsel Bahçeleri de, bahçe kültürünün çok önemli olduğu bir coğrafyada yer alan tarihi boyunca, halkın kullanımına açık bir alan olarak özgün bir değer ortaya koymaktadır. 30’dan fazla uygarlığın izlerini taşıyan bir bölgede 8 bin yıl gibi çok uzun süredir bahçe olarak var olmasıyla, tarımsal değerinin dışında, kültürel ve tarihi olarak da özgün bir yere sahiptir.

6 – Pergamon Çok Katmanlı Kültürel Peyzaj Alanı (2014)

İzmir’e bağlı Bergama ilçesinin merkezinin yerinde kurulu antik kentin adıdır. Pergamon, eski çağlarda Misya bölgesinin önemli merkezlerinden biriydi. MÖ 282-133 arasında da Pergamon Krallığı’nın başkentiydi. Pergamon adı, bir söylence kahramanı olan Pergamos’tan gelir.

Pergamos’un, Teuthrania kralını öldürdükten sonra kenti ele geçirdiği ve kendi adını verdiği sanılır. Başka bir söylenceye göre de Teuthrania Kralı Grynos savaşta Pergamos’tan yardım istemiş, zaferden sonra iki kent kurdurarak birine onun onuruna Pergamon, ötekine de Gryneion adını vermiştir.

2011’de UNESCO tarafından Dünya Mirası Geçici Listesi’ne dahil edilen Pergamon, 2014’te ise Dünya Mirası olarak tescil edildi.

Dokuz ögesi vardır:

• 1) Akropol,
• 2) Kybele Kutsal Alanı,
• 3-9) çevresindeki yedi adet tümülüs

Buradaki çoğu eserin Berlin müzesinde olduğunu söyleyebilir.

7 – Bursa ve Cumalıkızık: Osmanlı İmparatorluğu’nun Doğuşu (2014)

Osmanlı İmparatorluğunun ilk başkenti olarak kurulan ve külliyelerle şekillenen Bursa’nın tarih boyunca sahip olduğu önemli ticari rolü, kentteki büyük hanlar, bedesten ve çarşılarla ortaya konulmaktadır. Hanlar Bölgesi 14. yüzyıldan bu yana kent ekonomisinin kalbi olmuştur. Erken dönem Osmanlı kentine istisnai bir örnek olan Bursa’nın kentleşme modeli, daha sonra kurulan Osmanlı-Türk kentlerine örnek teşkil etmiştir.

Sekiz ögesi vardır:

• 1) Hanlar Bölgesi (Orhangazi Külliyesi ve çevresi),
• 2) Hanlar Bölgesi (Orhangazi Türbesi),
• 3) Hüdavendigar Külliyesi,
• 4) Hüdavendigar Külliyesi (Tarihî Türk Hamamı),
• 5) Yıldırım Külliyesi,
• 6) Yeşil Külliye,
• 7) Muradiye Külliyesi,
• 8) Cumalıkızık

8 – Çatalhöyük Neolitik Kenti (2012)

Neolitik Dönem’e ait en eski yerleşimlerden bir tanesi olarak tanımlanan Çatalhöyük,  ilk ev mimarisi, ilk manzara resmi, ana tanrıça kültü gibi özgün buluntuları ve inanç eserleri ile insanlık tarihine ışık tutmaktadır.

Çatalhöyük 2012 yılı itibarı ile UNESCO Dünya Miras Listesi’ne dahil edilmiştir.

9 – Selimiye Camii ve Külliyesi (2011)

Selimiye Camii, Edirne’de bulunan, Osmanlı padişahı II. Selim’in Mimar Sinan’a yaptırdığı camidir. Sinan’ın 90 (bazı kitaplarda 80 olarak geçer) yaşında yaptığı ve “ustalık eserim” dediği Selimiye Camii gerek Mimar Sinan’ın gerek Osmanlı mimarisinin en önemli yapıtlarından biridir

2000’de UNESCO tarafından Dünya Mirası Geçici Listesi’ne dahil edilen Selimiye Camii ve Külliyesi, 2011’de ise Dünya Mirası olarak tescil edildi

10 – Troya Antik Kenti (1998)

Çanakkale il sınırları içinde, günümüzde Hisarlık olarak olarak adlandırılan Arkeolojik bölgede yer alır.Çanakkale Boğazı’nın güneybatı ağzının hemen güneyinde ve Kaz Dağı’nın kuzeybatısında bulunan bir şehirdir. Homeros tarafından yazıldığı sanılan iki manzum destandan biri olan İlyada’da bahsi geçen Troya Savaşı’nın gerçekleştiği antik kenttir.

1870’lerde Alman amatör arkeolog Heinrich Schliemann tarafından Tevfikiye köyü civarında keşfedilen antik kentte çıkan eserlerin çoğu yurt dışına kaçırılmıştır. Eserler günümüzde Türkiye, Almanya ve Rusya’da çeşitli müzelerde sergilenmektedir. Antik kent, 1998 yılından beri Dünya Miras Listesi’nde, 1996 yılından beri de Millî Park statüsündedir.

11 – Safranbolu Şehri (1994)

Safranbolu, Karabük ilinin turistik bir ilçesidir. Karabük ilçe merkezinin de 8 km  kuzeyinde bulunmaktadır. Safranbolu şehir merkezi ve Karabük il merkezi birbirine yakındır.

Roma İmparatorluğu’n da Paflagonya olarak adlandırılan bölgede bulunur ve birçok medeniyete ev sahipliği yapmıştır. Türkler tarafından kesin olarak alınışı 1196 yılındadır. Osmanlı zamanında 17. yüzyılda İstanbul-Sinop yolu üzerinde olması nedeniyle tarihteki en önemli dönemini yaşamıştır.

Üç ögesi vardır:

• 1) Çukur,
• 2) Kıranköy,
• 3) Bağla

12 – Pamukkale ve Hierapolis Millî Parkı (1988)

Çaldağı’nın güney eteklerinden gelen kalsiyum oksit içeren suların oluşturduğu görkemli beyaz travertenler ve geç Helenistik ve erken Hıristiyanlık dönemlerine ait kalıntılar içeren Hierapolis arkeolojik kenti, antik çağlardan bugüne kadar ulaşan en çarpıcı merkezlerden biridir. Denizli’ye 2 km. uzaklıkta bulunan bu alan, ayrıca çok çeşitli rahatsızlıklara iyi geldiğine inanılan şifalı suları ile de ünlüdür.

Hierapolis Kenti’nin Bergama Kralı II. Eumenes tarafından MÖ 2. yüzyılda kurulduğu  ve Bergama’nın efsanevi kurucusu Telephos’un karısı Hiera’nın adını aldığı kabul edilmektedir. Kent M.Ö. 129 yılında Roma İmparatorluğu’nun Asya Eyaleti’ne bağlanarak prokonsüllerce yönetilmiştir.

Eski kaynaklara göre metal ve taş işlemeciliği, dokuma kumaşları ile ünlü olan kent, Büyük Konstantin döneminde Frigya bölgesinin başkentliğini yapmış, Bizans döneminde Piskoposluk merkezi olmuştur. Bu özelliklerle UNESCO Dünya Kültür Miras Listesi için listeye girmiştir..

13 – Ksanthos ve Letoon (1988)

Antalya’nın Kaş ilçesi Kınık mahallesinde yer alan Ksanthos(Xanthos) Antik Çağda Likya’ya başkentlik yapmıştır. Kentte ele geçen en eski kalıntılar MÖ 8. yüzyıla kadar gitmektedir. Pek çok tarihi olaya ve savaşa sahne olan kentten günümüze ulaşan kalıntılar arasında kaya mezarları, lahit mezarları ve Likya kültürüne özgü dikme mezar anıtları vardır. 

Xanthos’a yakın olan Letoon Seydikemer’e başlı Kumluova yakınlarındadır.

Şair Ovidius’un anlattığı bir öyküye göre kent, Zeus’tan hamile kalan Leto’nun adına kurulmuştur.

14 – Nemrut Dağı (1987)

Dağ, eski çağlarda “Kommagene” olarak bilinen, bu alanda bulunan arkeolojik kalıntılara ev sahipliği yapmaktadır. Antiochos tümülüsü ve buradaki dev heykeller, Eskikale, Yenikale, Karakuş Tepe ve Cendere Köprüsü millî park içinde kalan kültürel değerlerdir.

Nemrut Dağı, Türkiye’nin Adıyaman ilinde yer alan 2.150 metre yüksekliğinde bir dağdır. Kahta ilçesi yakınlarında Ankar dağları civarında Toros dağ silsilesinde bulunur.1987’de UNESCO tarafından Dünya Mirası ilan edilen Nemrut Dağı, 1988 yılında tesis edilen Nemrut Dağı Millî Parkı ile korumaya alınmıştır.

15 – Hattuşaş: Hitit Başkenti (1986)

Tarih sahnesinde, Hitit İmparatorluğu’nun MÖ 17. ile 13. yüzyıllar arasında başkenti olarak yer almıştır. Hattuşaş, 1986 yılında UNESCO Dünya Mirasları listesine dahil edilmiştir. Hattuşaş Çorum’un Sungurlu ilçesinin güneydoğusunda Boğazkale ilçesinin 4 km doğusundadır.

Dört ögesi vardır:

• 1) Hattuşaş ve İbikçam Ormanı,
• 2) Yazılıkaya (kaya tapınağı),
• 3) Kayalıboğaz (ileri karakol),
• 4) Osmankayası (kaya mezarlığı)

16 – Divriği Ulu Camii ve Darüşşifası (1985)

Divriği Ulu Cami ve Darüşşifası, Sivas’ın Divriği ilçesindeki tarihi cami ve hastane. Cami 1228–29 yıllarında Mengücekli beyi Ahmed Şah tarafından; Dârüşşifa ise aynı tarihte, Ahmed Şah’ın eşi ve Erzincan beyi Fahreddin Behramşah’ın kızı olan Turan Melek tarafından Ahlatlı Muğis oğlu Hürrem Şah adlı bir mimara yaptırılmıştır.

Darüşşifa caminin güney duvarına dayanmıştır. Orta bölümü bir ışıklık kubbesi ile örtülmüştür, giriş ile birlikte dört eyvandan oluşur. Darüşşifanın kuzeydoğu köşesinde türbe yer alır. Divriği Ulu Cami ve Darüşşifası 1985 yılında UNESCO Dünya Miras Listesine alınmıştır

17 – Göreme Millî Parkı ve Kapadokya (1985)

Göreme Milli Parkı ve Kayalık Kapadokya Bölgesi’nin en önemli özelliği rüzgarın ve yağmur sularının oluşturduğu çok sayıda peribacasına sahip oluşudur. Soğanlı, Zelve ve Üzengi Vadilerinin yüksek yamaçlarına yapılmış güvercinlikler ile vadilerin derinliklerine oyulmuş keşiş hücreleri alana değer katmaktadır.

Yedi ögesi vardır:

• 1) Göreme Millî Parkı,
• 2) Karain alanı,
• 3) Karlık alanı,
• 4) Yeşilöz alanı,
• 5) Soğanlı alanı,
• 6) Kaymaklı Yer Altı Şehri,
• 7) Derinkuyu Yer Altı Şehri

18 – İstanbul’un Tarihî Alanları (1985)

İstanbul’un Tarihî Alanları, Türkiye’nin İstanbul şehrindeki tarihî yarımada içerisinde dört bölgeden oluşan ve 1985 yılında UNESCO Dünya Mirası listesine dahil edilen koruma alanı.

Dört öğesi vardır.

• 1) Zeyrek Camii ve çevresi (Zeyrek Camii)
• 2) Süleymaniye Camii ve çevresi (Süleymaniye Camii)
• 3) Sultanahmet ve çevresi (Sultanahmet Camii , Ayasofya , Topkapı sarayı , Küçük Ayasofya camii , Haseki hamamı)
• 4) İstanbul kara surları (İstanbul surları)

UNESCO Dünya Kültür Miras Listesi yazısını burada bitiriyorum. Umarım beğenmişsinizdir.

Kaynaklar : 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 12 13 14 15 16 17 18 19 20